1. Giới thiệu bài thơ “Nam quốc sơn hà”

“Nam quốc sơn hà” là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất trong lịch sử văn học Việt Nam. Bài thơ được cho là sáng tác bởi Lý Thường Kiệt, được ngâm vang bên phòng tuyến sông Như Nguyệt trong kháng chiến chống Tống (năm 1077). Đây được xem là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc, khẳng định chủ quyền lãnh thổ và khơi dậy tinh thần chiến đấu của quân dân Đại Việt.

2. Văn bản bài thơ Nam quốc sơn hà

Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư

Dịch nghĩa:

Sông núi nước Nam, vua Nam ở
Rành rành định phận tại sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời!

3. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ

Bài thơ được đọc vang lên vào năm 1077, khi quân đội nhà Tống xâm lược Đại Việt, dưới sự chỉ huy của tướng Quách Quỳ. Trước thế mạnh quân địch, Lý Thường Kiệt cho lập phòng tuyến sông Như Nguyệt và cho người ngâm thơ vào ban đêm, như một lời khẳng định chủ quyền và khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần dân tộc trong binh sĩ.

4. Phân tích nội dung bài thơ Nam quốc sơn hà

4.1. Câu 1: “Nam quốc sơn hà Nam đế cư”

Câu mở đầu là một tuyên ngôn đanh thép, khẳng định:

• Lãnh thổ sông núi của nước Nam là nơi vua Nam cai trị.

• Câu thơ thể hiện niềm tự hào dân tộc, ý thức độc lập, không chịu lệ thuộc ngoại bang.

• Đây là lần đầu tiên trong văn học trung đại, quyền lực vua Nam – nước Nam được đặt ngang hàng vua phương Bắc.

👉 Ý nghĩa: Khẳng định rõ ràng chủ quyền quốc gia, độc lập chính trị của Đại Việt.

4.2. Câu 2: “Tiệt nhiên định phận tại thiên thư”

• “Tiệt nhiên”: dứt khoát, rõ ràng

• “Thiên thư”: sách trời (ý chỉ quy luật trời đất)

Câu này khẳng định chủ quyền của nước Nam là thiêng liêng, bất khả xâm phạm, đã được trời định sẵn.

👉 Ý nghĩa: Chủ quyền Đại Việt là chân lý tự nhiên, vĩnh viễn và hợp đạo lý – xâm phạm là trái với ý trời.

4.3. Câu 3: “Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm”

• “Nghịch lỗ”: giặc ngông cuồng, vô đạo

• “Như hà”: sao lại, cớ sao

Câu thơ chuyển từ khẳng định sang lên án, chất vấn hành động phi lý của quân xâm lược. Đây là lời cảnh cáo mạnh mẽ, lên án những kẻ trái đạo lý, chống lại quy luật trời.

👉 Ý nghĩa: Khẳng định giặc xâm lăng là vô đạo, đáng bị trừng phạt.

4.4. Câu 4: “Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”

• “Nhữ đẳng”: lũ bay

• “Thủ bại hư”: sẽ chuốc lấy thất bại

Là lời tiên đoán đầy tự tin, cho thấy niềm tin sắt đá vào thắng lợi của chính nghĩa và sức mạnh Đại Việt.

👉 Ý nghĩa: Lời cảnh báo kết cục tất yếu của kẻ xâm lược – thất bại nhục nhã, chính nghĩa nhất định thắng lợi.

5. Nghệ thuật bài thơ Nam quốc sơn hà

• Cấu trúc chặt chẽ, biền ngẫu (câu 1–2 là khẳng định, câu 3–4 là cảnh báo)

• Ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, mang tính tuyên ngôn

• Giọng điệu mạnh mẽ, hùng hồn, tạo nên khí thế chiến đấu sục sôi

• Lời thơ được nhân cách hóa thành tiếng nói thiêng liêng của non sông, khiến giặc khiếp sợ, quân dân phấn chấn

6. Giá trị lịch sử và tinh thần dân tộc

• Bài thơ Nam quốc sơn hà là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của Việt Nam, ra đời sớm hơn Bình Ngô đại cáo gần 400 năm.

• Là biểu tượng của lòng yêu nước, ý chí quật cường, khẳng định tinh thần dân tộc Đại Việt từ rất sớm.

• Truyền cảm hứng cho bao thế hệ trong công cuộc chống giặc ngoại xâm và xây dựng đất nước.

7. Kết luận

Phân tích bài thơ Nam quốc sơn hà cho thấy đây không chỉ là một áng văn bất hủ, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, ý chí độc lập và tư duy chiến lược của Lý Thường Kiệt. Với nghệ thuật súc tích, hào sảng và nội dung sâu sắc, bài thơ đã trở thành di sản quý báu của văn học và lịch sử dân tộc Việt Nam.